Szczytowicz (Szczyt) Jan, zapewne h. Radwan (zm. 1519 lub 1520), mieczny, marszałek hospodarski, dzierżawca wasiliski, mohylewski i mozyrski.
Pochodził z rodziny zaliczanej w 1. poł. XVI w. do wyższej kategorii szlachty lit. tzw. paniąt, m.in. uczestniczących instytucjonalnie w sejmach walnych W. Ks. Lit. Był wnukiem Jana, synem Jakuba, żyjącego pod koniec XV w. Miał młodszych braci: Mikołaja, marsz. hospodarskiego (odnotowany w l. 1522–31), i Stanisława, oraz siostrę Elżbietę, zamężną za Mikołajem Iliniczem. Rodzina S-a posługiwała się również patronimiczną formą nazwiska Niemirowicz Szczyt.
Karierę publiczną rozpoczął S. na początku panowania Zygmunta Jagiellończyka od służby na jego litewskim dworze. Dn. 25 XI 1506 świadczył w Wilnie na dokumencie wielkiego księcia, potwierdzającym prawa i przywileje miasta. Pod koniec t.r. wyruszył w orszaku władcy do Krakowa na koronację królewską; za swe usługi otrzymał w Krakowie na początku r. 1507 wynagrodzenie ze skarbu w postaci 14 łokci tureckiego aksamitu «na zołotie» (złocistego?) i 20 kop gr. Wkrótce potem otrzymał w zarząd włość Wasiliszki w woj. trockim. Z tytułem namiestnika (dzierżawcy) wasiliskiego znalazł się ponownie w otoczeniu króla, odnotowany 22 VII t.r. w czasie pobytu Zygmunta w Wilnie. W okresie kryzysu wewnątrz elity lit., spowodowanego buntem kniazia Michała Glińskiego, zachował lojalność wobec Jagiellonów; świadczy o tym jego nominacja, zapewne na początku r. 1509, na dworski urząd miecznego hospodarskiego. W maju t.r., podczas pobytu w Krakowie, otrzymał jako mieczny 30 kop gr. strawnego. Odprawę za służbę dworską na tym urzędzie uzyskał jeszcze jesienią, podczas pobytu króla we Lwowie (aksamit) oraz 8 III 1510 w Krakowie (30 kop gr). Dn. 16 IX t.r. został odnotowany z tytułem marsz. hospodarskiego; urząd ten sprawował do r. 1519, administrując co najmniej do 25 III 1514 dzierżawą wasiliską. W r. 1511 na polecenie Zygmunta I wyprawił się wspólnie z kilkoma innymi panami lit. do Kijowa na spotkanie synów chana krymskiego Mengli Gereja; wysłannicy nie doczekali się jednak przyjazdu «carewiczów», a Tatarzy Krymscy urządzili w tym samym czasie najazd na ziemie W. Ks. Lit. Dn. 2 V 1514 występował S. jako dzierżawca mozyrski, ale już w grudniu 1515 nowy dzierżawca Mozyrza, woj. nowogródzki Olbracht Gasztołd, obwinił go o bezprawne zabranie z tej dzierżawy 80 kop gr lit.; S. w odpowiedzi oskarżył o zabranie należących do niego rzeczy sługę Gasztołda i dworzanina hospodarskiego Czyża. Po krótkiej nieobecności w Wasiliszkach S. otrzymał 29 XII t.r. list zastawny na tę dzierżawę wraz z zapisaną na niej sumą 600 kop gr lit.; w ten sposób Zygmunt I zabezpieczył mu pożyczkę, udzieloną na zapłatę żołdu żołnierzom zaciężnym. Dn. 2 III 1516 świadczył S. w Wilnie na przywileju Zygmunta I dla ziemi drohickiej. Zapewne w listopadzie t.r. został mianowany namiestnikiem mohylewskim; z nowym tytułem wystąpił już 6 XII. W obliczu wojny z Moskwą Mohylew posiadał istotne znaczenie strategiczne, zastępując w systemie obronnym granicy wschodniej utracony w r. 1514 Smoleńsk; zaczął też pełnić funkcję nowego centrum gospodarczego wschodniego pogranicza W. Ks. Lit. Można przypuszczać, że działania S-a koncentrowały się wokół wzmocnienia funkcji militarnych twierdzy. Pod koniec r. 1516 ustąpił S. Jerzemu Niemiryczowi Wasiliszki wraz z zapisaną na nich sumą; 30 XII t.r. uzyskał nadanie 30 służb ludzi «ciągłych» oraz 10 pustek w pow. wasiliskim.
Późnym latem 1517, wspólnie z marsz. i pisarzem hospodarskim Bohuszem Bohowitynowiczem, został S. wysłany przez Zygmunta I w poselstwie do Moskwy z zadaniem zakończenia trwającej od r. 1512 wojny; posłowie otrzymali list wierzytelny datowany 1 IX 1517 w Połocku. Poselstwo dotarło do Moskwy 3 X t.r.; jego przyjazd zbiegł się z nieudanymi działaniami armii lit. pod moskiewską twierdzą Opoczka w ziemi pskowskiej, toteż wysłannicy spotkali się z chłodnym przyjęciem. Dopiero 29 X uzyskali audiencję u w. ks. Wasyla III, a 1 XI rozpoczęli rokowania z bojarami moskiewskimi. Mimo pośrednictwa Zygmunta Herbersteina, dyplomaty w służbie cesarza Maksymiliana I Habsburga, rozmowy toczyły się w nieprzyjaznej atmosferze; posłowie lit. uporczywie wypominali zerwanie pokoju wieczystego z r. 1494 i kilkakrotne wznawianie wojny oraz domagali się zwrotu m.in. Smoleńska, podczas gdy bojarzy przypominali im rzekome krzywdy, wyrządzane z powodów religijnych w. księżnej Helenie, córce Iwana III, żonie Aleksandra Jagiellończyka. Posłowie nie zdołali doprowadzić do porozumienia i 18 XI 1517 opuścili Moskwę. S. wrócił do Mohylewa, gdzie spędził ostatnie lata życia.
Zachowane przekazy pośrednio wskazują, że majątek S-a był znaczny; został on powiększony dzięki królewskim nadaniom ludzi i ziemi oraz zakupom dóbr dziedzicznych. Dn. 13 III 1513 dwaj bojarzy zeznali sprzedaż S-owi za 23 kopy gr lit. poddanych z ich ziemiami w Dobromyślu (Nowogródzkie). Na sejmie wileńskim 1513/14 r. S. i jego brat Mikołaj oskarżyli marsz. hospodarskiego Aleksandra Chodkiewicza o zabranie ziem uprawnych i łowów w tych dobrach; sprawa zakończyła się skazaniem Szczytowiczów na zapłacenie kary 12 rb. gr. Dn. 29 V 1519 kupił S. od mieszczanina krakowskiego Jana Banko za 130 kop gr lit. dwa domy w Wilnie.
Wojciech Kojałowicz błędnie podaje w swym rękopiśmiennym herbarzu, że S. zmarł w r. 1516, podczas pełnienia misji poselskiej w Moskwie. W rzeczywistości 20 X 1518 spisał testament, a jako żyjący został wymieniony jeszcze 5 VI 1519. Zmarł prawdopodobnie w 2. poł. 1519 lub w pierwszych dniach 1520; 16 I t.r. Zygmunt I oddał zamek mohylewski z włością w dzierżawę jego następcy, kniaziowi Wasylowi Sołomereckiemu.
S. był prawdopodobnie dwukrotnie żonaty. Z pierwszą, nieznaną z imienia żoną, miał co najmniej jedną córkę, Jadwigę, w grudniu 1528 zamężną za dworzaninem hospodarskim Irykiem Olechnowiczem. Drugą żoną S-a była poślubiona zapewne pod koniec życia Zofia, córka Stanisława Michajłowicza Pietkowicza, marsz. hospodarskiego i namiestnika brzeskiego; z tytułu oprawy posagu S. zapisał jej 8 VII 1518 trzecią część wszystkich swych dóbr: dwór Horodziszcze z przynależnościami w Nowogródzkiem, majętności Nułowidy i Dobromyśl na Polesiu, posiadłość (jurydykę?) zwaną Prygorodok i dwa domy w Nowogródku oraz 200 kop gr lit., a także wszystkie ruchomości; 19 II 1520 Zygmunt I potwierdził Zofii «na wieczność» wcześniejsze nadanie na rzecz S-a we włości wasiliskiej, obejmujące 10 osoczników, 20 służb ludzi «ciągłych», 10 ziem pustych oraz zbudowany na nich dwór nad rzeką Wołczyn, które S. zapisał żonie w testamencie. Dzięki m.in. tym zapisom wdowa zgromadziła znaczny majątek ziemski, odpowiadający 704 służbom ludzi poddanych; z jej dóbr na wypadek wojny należało (w r. 1528) wystawić poczet liczący 88 koni. W grudniu 1528, już jako druga żona marsz. hospodarskiego Jana Juriewicza Hlebowicza (zob.), Zofia została oskarżona przed sądem hospodarskim przez pasierbicę Jadwigę i jej męża o niesłuszne posiadanie licznych dóbr S-a. Wg błędnej informacji Teodora Żychlińskiego synem S-a i Zofii był wojski witebski Mikołaj (zm. ok. 1578). W małżeństwie z Hlebowiczem miała Zofia syna Stanisława i kilka córek; zmarła przed r. 1537, kiedy Hlebowicz ożenił się po raz trzeci z Hanną Zasławską, córką kniazia Fiodora Iwanowicza.
Boniecki, Poczet rodów, s. 343–4, XVI, XXXIV, XL; Uruski, XI 546, 655; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 242; Żychliński, IV 360–1 (przypisuje S-a do h. Jastrzębiec); Urzędnicy, XI; Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. Województwo trockie XIV–XVIIII wiek, W. 2009 II; – Banionis E., Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės pasiuntinybių tarnyba XV–XVI amžiais, Vilnius 1998; Lubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; – Acta Tom., IV; Akty Litovsko-Russkago Gosudarstwa, Moskva 1900 I 133–4, 173–4; Herberstein S., Zapiski o Moskovii, Moskva 1988; Lietuvos Metrika, Vilnius 1998 t. 1, 1995 t. 8, 2002 t. 9 s. 273, 319–21, 353, 1997 t. 10, 1997 t. 11, 2002 t. 15, 1997 t. 224, 2006 t. 523 s. 22; Litovskaja Metrika, Pet. 1903 I (Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, XX); Malinovskij J., Sbornik materialov otnosjaščichsja k istorii panov-rady Velikogo Knjažestva Litovskago, Tomsk 1901–12 I–II; Pamjatniki diplomatičeskich snošenij Moskovskago Gosudarstva s pol’sko-litovskim, Red. G. F. Karpov, Pet. 1882 I (Sbornik Imperatorskago Russkago Istoričeskago Obščestva, XXXV); Pam’jatniki istorii Vostočnoj Evropy, Moskva–W. 1997 II 125–8; Polnoe sobranie russkich letopisej, Moskva 1963 XXVIII; Stosunki z Mendli-Girejem chanem Tatarów perekopskich (1469–1515). Akta i listy, Wyd. K. Pułaski, Kr.–W. 1881 s. 165, 385; Zbiór praw litewskich od roku 1389 do roku 1529, P. 1841 s. 121; – AGAD: Transkrypcje Metryki Lit., nr 194 s. 305, 631, 674, 684, nr 195 s. 481–3, 1085–6, nr 196 s. 199; B. Czart.: rkp. 1352 (Herbarz lit. W. Kojałowicza z r. 1658) s. 309; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) nr 266 k. 61.
Henryk Lulewicz